10 Jaar na Lothar en het Kyrill-pad

Kerst is de tijd van vrede, maar het weer houdt zich daar niet altijd vredelievend aan. Wie herinnert zich niet de periode rond kerst 1999 toen de depressie “Lothar” West Europa bezocht. In de nacht van eerste- op tweede kerstdag 1999 veroorzaakte een kleine maar zeer actieve depressie met de naam “Lothar” een zware storm tot bijna orkaankracht. De stormdepressie kwam via het zuiden van Engeland bij de Franse havenstad Le Havre aan op het Europese vaste land, toen nog met windkracht 9 tot 10. Daarna vervolgde “Lothar” zijn weg over het noorden van Frankrijk-Zuiden van Duitsland-Zwitserland. In het Zwarte Woud in Duitsland werden snelheden bereikt van 215 kilometer per uur. De hoogste windsnelheid werd bereikt in Hohentwiel met maar liefst 272 kilometer per uur. Het zou de zwaarste storm van de vorige eeuw op het Europese vasteland worden, alleen aan de kust heeft het wel eens harder gestormd. Voor Frankrijk was het samen met de storm van 26 februari 1956 tijdens de mistral in Montelimar de zwaarste storm voor Frankrijk. Zelfs in 1953 tijdens de watersnoodramp in Zeeland heeft het toen niet zo hard gewaaid!

Hieronder de Bracknell weerkaart van 26 december 1999. De depressie “Lothar” ligt dan ten zuiden van de Britse Eilanden.

De kern lag op tweede kerstdag om half zeven ’s ochtends voor de kust van Normandië waarna de luchtdruk daalde met 25 hPa in drie uur tijd. Ook boven zee zouden dergelijke drukdalingen uitzonderlijk zijn. Boven Frankrijk daalde de luchtdruk in de kern tot 960 hPa en dat was om 7 uur in Rouen. Dat is werkelijk fenomenaal en dan is het ook niet verwonderlijk dat “Lothar” zoveel schade heeft aangericht met ook dodelijke slachtoffers. Het bijzondere van de depressie “Lothar” was dat het boven de oceaan een vrij onschuldige storing was. Daar normaal gesproken depressies boven land in kracht afnemen, nam “Lothar” boven land alleen maar toe. Aan de hand van onderzoeken is naderhand wel vast komen te staan dat de storm boven land zo sterk in kracht toe nam, omdat de koers van de depressie gelijk was aan de straalstroom in de hogere luchtlagen, ook wel de snelweg van de depressies genoemd. De straalstroom was de weken voor kerst 1999 al bijzonder sterk met windsnelheden tot wel 400 kilometer per uur. Tijdens de passage van de depressie “Lothar” heeft deze sterke straalstroom de depressie als het ware compleet leeg gezogen en daardoor kon deze zo sterk uitdiepen.

Hieronder de neerslagradar van 26 december 12.40 uur.

De stormdepressie trok vervolgens iets ten noorden van Parijs langs richting Eifel, zodat het dichtbevolkte deel van Frankrijk in het sterkste windveld kwam te liggen. Boven Frankrijk ontwikkelde “Lothar” zich tot een kleine maar zeer actieve “orkaandepressie” en even ten noorden van Parijs werd het hoogtepunt bereikt. De wind is ten zuiden van de depressie het sterkst, dus kreeg de Franse hoofdstad de volle laag en de regio Parijs moest het echt ontgelden. Gemiddeld stond daar een windsnelheid van 110 kilometer per uur. Zo kon het vliegveld Orly van Parijs een windstoot noteren van 173 kilometer per uur! Boven Parijs stond enige tijd windkracht 11 en dat staat voor zeer zware storm en was daarmee de zwaarste storm voor Parijs ooit. Dit zijn werkelijk orkaankrachten! Maar orkaankracht geldt vanaf windkracht 12 en dat werd net niet gehaald. Niet alleen veel wind, ook viel daarbij veel hemelwater met wateroverlast en overstromingen tot gevolg. In de Franse hoofdstad is enorme schade aangericht onder meer aan monumentale gebouwen waaronder de Notre Dame. Het openbare leven kwam hier volledig stil te liggen. De storm was door de atmosfeermodellen berekend maar de exacte koers werd pas in de nacht duidelijk. Daarbij kwam nog dat de depressie heel kleinschalig was en in zeer korte tijd explosief aan kracht won. En daar zat nu juist het venijn, veel meteorologen waren erdoor verrast omdat computermodellen geen goede inschatting kunnen maken van de ontwikkeling van een klein gebied als dit. Vlak voordat “Lothar” rechtsaf sloeg naar Duitsland, werd nog gedacht dat hij ook over Nederland zou komen. Bovendien hebben alle modellen de kracht van de storm onderschat. Toch heeft de Météo France tijdig gewaarschuwd voor storm. Op eerste kerstdag om kwart voor elf is een eerste “Bulletin Régionaux d’Alerte Météorologique” uitgegeven voor de regio noord, maar de windsnelheden werden hoger dan verwacht. Onduidelijk is in hoeverre deze informatie door de media is doorgegeven.
Wel staat als een paal boven water dat de storm te laat opgemerkt is door de weerdiensten, maar ook de kerst heeft ertoe bijgedragen dat men pas merkte dat er wat mis was toen de bomen omwaaiden.

Hieronder een satellietopname van 26 december 1999.

In de ochtend van tweede kerstdag 1999 werden in Duitsland de deelstaten Baden-Württemberg, de zuidelijke delen van Rheinland-Pfalz en Saarland getroffen door de depressie “Lothar” en daarna Zwitserland. Uiteindelijk vervolgde “Lothar” zijn koers over Beieren en het noorden van Oostenrijk richting Polen om heel langzaam in kracht af te nemen. In de hooggelegen gebieden werden de hoogste windsnelheden bereikt. Werden boven Duitsland op de vlakte windsnelheden behaald tot wel 140 kilometer per uur, Karlsruhe registreerde een windstoot van 152 kilometer per uur en op het Duitse weerstation Weinbiet in der Pfalz werd zelfs een windstoot gemeten van 190 kilometer per uur en op de Feldberg bij Freiburg in het Zwarte Woud een windstoot van 215 kilometer per uur en zoals reeds gemeld in Hohentwiel 272 kilometer per uur.

Voor de Zwitsers was de kerststorm “Lothar” de zwaarste sinds de storm van 27 februari 1990. Bij deze “Jahrhundertsturm” zijn op de grote Sint Bernhard windstoten gemeten van 270 km/h en werd vijftig vierkante kilometer bos volledig verwoest.

Hieronder de Bracknell weerkaart van 27 december 1999 rond middernacht, “Lothar” lag toen boven Polen en was al wat “rustiger” geworden.

In de deelstaat Baden-Württemberg heeft “Lothar” flink huisgehouden in een deel van het Zwarte Woud. Hieronder een serie foto’s die door ondergetekende zijn gemaakt in een klein deel van het getroffen gebied dat ook op de kaart is gebracht met de naam “Lotharpfad”.
Na 10 jaar zijn de sporen van “Lothar” nog duidelijk zichtbaar. Veel van de ontwortelde bomen heeft men laten liggen en inmiddels is er wel weer wat nieuwe aanplant.

Zelfs van wat grotere afstand zijn de gevolgen van “Lothar” na 10 jaar nog duidelijk zichtbaar zoals op onderstaande foto is te zien.

In het “Lotharpfad” heeft men een pad van hout aangemaakt waarover men kan lopen om een indruk te krijgen van de kracht van “Lothar”. Hieronder ziet U een aantal foto’s waarop het houten pad duidelijk zichtbaar is. Men moet wel goed mobiel zijn om het volledige pad te volgen, af en toe moet men behoorlijk trap op en af!

Het “Lotharpfad” ligt aan de Schwarzwald Hochstrasse en wel van Ruhestein naar Freudenstadt.
De storm “Lothar” boven West-Europa mocht eigenlijk geen naam hebben, want normaliter worden alleen orkanen benoemd. En orkaankracht heeft “Lothar” net niet bereikt.

Nederland is volgens het KNMI tijdens de kerst van 1999 wel ternauwernood aan een verwoestende storm ontsnapt. De koers van “Lothar” had noordelijker kunnen zijn en had dan Nederland “vereerd” met een kerstbezoek. Wel moet hier aan toegevoegd worden dat in dat geval de koers van “Lothar” niet de koers had gevolgd van de straalstroom en daarmee was het allemaal wel wat minder heftig geworden.
De zwaarste storm in Nederland aan de kust was op 7 december 1944 toen in Vlissingen een wind met orkaankracht stond van 122 kilometer per uur. De storm van 1953 was wat kracht betreft veel minder sterk met een windkracht 10 met windstoten tot 144 kilometer per uur. De watersnoodramp van 1953 met een zware noordwesterstorm veroorzaakte een ramp omdat het samenviel met een stormvloed die de dijken in Zeeland en Zuid-Holland verwoeste.

Hieronder de Bracknell weerkaart van 28 december 1999 rond middernacht, U zult misschien afvragen waarom? De orkaandepressie “Lothar” was toch inmiddels gepasseerd? Dat klopt, maar het bleef onrustig in met name Frankrijk, want “Martin” kwam er aan!

Na de passage van “Lothar” werd het in Frankrijk nog niet rustig, een dag later in de avond van de 27e december kreeg Frankrijk het opnieuw zwaar te verduren. Nu wel met name in het westen en zuiden van Frankrijk met een zeer zware storm die in de Golf van Biskaje in ontwikkeling was, “Martin” genaamd. Deze veroorzaakte in Santander in Noord-Spanje al windstoten van 197- tot 216 kilometer per uur. Daarbij luchtdrukdalingen van zelfs 24,2 hpa in 3-uur tijd. Daarbij werden langs de Franse Atlantische kust windstoten gemeten van 198 kilometer per uur, dat was o.a. bij Ile d’Oléron. Er zijn daar aan de Franse Atlantische kust golven waargenomen van 10 meter hoogte. Aan de Spaanse noordkust en de Franse Middellandse Zeekust was het iets rustiger, wat heet rustiger, altijd nog windstoten van meer dan 150 kilometer per uur. Ook op Marseille en in Cannes was het onrustig met windstoten tot 140 kilometer per uur. Evenals bij “Lothar” was er ook nu landinwaarts veel wind, in Bordeaux zijn windstoten gemeten van 144 kilometer per uur, Clermont-Ferrand noteerde zelfs 159 kilometer per uur. De rivier de Garonne trad buiten zijn oevers waarbij de kades in Bordeaux onderliepen. Vele auto’s werden door het water meegesleurd. Ook nu gingen de gedachten wel weer richting “Lothar” en dan met name om de kerndruk van de depressie. Deze was vergelijkbaar met die van “Lothar”, rond 19 uur in de avond van 27 december 1999 was de luchtdruk in de kern gedaald tot 965 hPa. De Météo France had s’ochtends op die 27e december 1999 om 9 uur al wel een eerste “Bulletin Régionaux d’Alerte Métérologique” uitgegeven, waarin windsnelheden werden aangekondigd tot 150 kilometer per uur.

Het noorden van Frankrijk, waar men amper was bijgekomen van de orkaan “Lothar” “werd in de avond en nacht van 27-28 december opnieuw met slecht weer bezocht. Nu door zware sneeuwval waardoor veel automobilisten vast kwamen te zitten. Ook stonden toen in België nog verschillende gebieden volledig onder water, voornamelijk als gevolg van dijkbreuken in de oevers van de Leie en de Schelde.

De stormen van eind december 1999 hebben in heel Europa aan rond 130 mensen het leven gekost en hebben grote delen van Frankrijk in het donker gezet. Daags na kerst zaten 3,5 miljoen Fransen, dat is ongeveer 1 op de 4 huishoudens, zonder stroom. Voor tweederde van het land werd de noodtoestand afgekondigd en na twee weken zaten nog altijd 40.000 Fransen zonder stroom. De schade was enorm, zeker 300 miljoen bomen zijn aan de stormen ten prooi gevallen en de totale materiële schade werd in Frankrijk op meer dan twintig miljard gulden geschat. In noord-Spanje was “Martin” verantwoordelijk voor enkele slachtoffers en kwamen zo’n 80.000 mensen zonder stroom te zitten. In Zwitserland hebben de kerst-stormen aan zeker 14 mensen het leven gekost. Totaal heeft Lothar in Europa miljarden euro’s schade aangericht!

KYRILL-PAD

   Niet alleen het Zwarte Woud kent de kracht van een orkaan, ook het Sauerland kan daar over meepraten. In 2007 passeerde de orkaan Kyrill het Sauerland en veroorzaakte veel natuurschade.
De orkaan Kyrill ontstond uit een depressie met de naam Kyrill bij Newfoundland op 15 januari 2007. Zeer koude lucht uit het noorden van de Verenigde Staten kwam samen met zeer warme subtropische lucht uit het zuiden. De depressie ontwikkelde zich tot een Europese storm mede door een zeer sterk ontwikkelde straalstroom. Deze storm voldeed overigens niet aan de definitie orkaan. De depressie trok over het zuiden van de Noordzee richting de Oostzee en met name Nederland, Duitsland, België en Groot Britannië werden zwaar getroffen. In de nacht van 18- op 19 januari 2007 kwam de storm aan in Polen en trok daarna verder richting het noorden van Rusland. In totaal vielen er in Europa 47 doden als gevolg van de storm.

Aan de hele Nederlandse kust hadden we op 18 januari 2007 een zware storm te verwerken, windkracht 10, met in Zeeland de hardste windstoten. De storm was dan wel wat minder hevig boven het binnenland, toch kwamen tot ver landinwaarts rukwinden met snelheden van 110 tot 120 kilometer per uur voor.
Vlak over de Nederlandse grens bij Nijmegen werd het Reichswald voluit getroffen door de storm. Men schat dat er daar zo’n 120.000 kubieke meter hout naar beneden is gekomen. Op de route oostwaarts bleef de storm enorm krachtig toen de heuvels van het Sauerland in zicht kwamen. Deze streek werd vervolgens voluit getroffen. Toen het noodweer eindelijk uitgeraasd was, bleef een totale ravage over. Een strijdveld van bomen en takken en zeker 75% van het bos was voor de vlakte gegaan. Wat in ruim 18 jaar was opgebouwd ging verloren in drie uur tijd.
Vooral in Wittgenstein,het Siegerland en het Sauerland waar ongeveer 25 miljoen bomen verloren zijn gegaan. Er is berekend dat in geheel Duitsland in totaal zo’n 37 miljoen kubieke meter hout los werd geslagen. De orkaan Kyrill heeft totaal 5-7 miljard euro schade aangericht, daarvan 2,1 miljard euro in Duitsland. Getallen om van te duizelen!
Op 18 januari 2007 trok Kyrill daar over met windstoten tot meer dan 170 kilometer per uur. Wie nu in de wijde omgeving van Winterberg door de bossen en heuvels van het Rothaargebergte wandelt, kan op veel plekken de schade nog aanschouwen. Begin 2008 kreeg hetzelfde gebied het weer zwaar te verduren door de passage van de depressie Emma.

Om een idee te krijgen wat de schade aan de bossen was heeft men het Kyrill-pad aangelegd. Het Kyrill-pad ligt in het staatsbos bij Schmallenberg-Schanze. Daar heeft men een pad aangelegd over bruggetjes en onder omgevallen bomen door een landschap van natuurgeweld. De route is ongeveer een kilometer lang.

Vóór Kyrill bestond het Rothaargebergte voornamelijk uit naaldbossen en weiden, met een minderheidsaandeel van de beuken. Veel en veel langer geleden waren de heuvels helemaal bedekt met gevarieerd oerbos, van vooral eiken- en beukenbomen. Maar met de ontwikkeling van kleine nederzettingen in de prehistorie werd toen aanwezig bos deels al gekapt voor weidegronden en akkerland. In de middeleeuwen begon de echte stelselmatige en grootschalige ontginning van de bosgebieden, de latere industriële revolutie gaf een soort van genadeklap door de zeer grote vraag naar hout vooral voor de houtskoolbranderijen. Ondertussen werden ook weer nieuwe bomen aangeplant, maar dat waren voornamelijk snel groeiende (en dus snel oogstbare) naaldbomen.

Geleerd hebbende van de grote catastrofe, is men sinds Kyrill minder naaldbos aan het aanplanten, vooral het aandeel sparren gaat geleidelijk omlaag. De voorkeur wordt nu gegeven aan aanplant van gevarieerd loofhout. De worteling daarvan is dieper en dus staat dit type boom meer solide in de grond. Bovendien zorgt een variatie aan bomen voor een bijbehorende variatie aan andere flora en ook fauna. De donkere naaldbossen laten vaak weinig licht op de bodem vallen, terwijl veel loofbomen juist wel gaten in hun bladerdek hebben waardoor varens en andere ondergroei mogelijk wordt.

Als we nu door het Rothaargebergte wandelen, komt het op ons over als een tamelijk gevarieerd landschap. Oké, er zijn plekken waar het eruit ziet alsof het hier altijd kerstmis is, maar die zijn toch echt in de minderheid. In het nieuwe bosbeheer wordt het aandeel hectaren van dit type bomen steeds verder teruggedrongen. Lastig hierbij is wel dat er veel verschillende eigenaren dit gebied beheren en sommigen ervoor blijven kiezen om sparrenbomen, die snel en goed geld opleveren, te planten.